Η σημειολογία του πλεκτού -Άρθρο στο Βήμα από την Πατρίτσια Αδαμοπούλου

Τα τελευταία χρόνια συναντάει κανείς όλο και λιγότερες γυναίκες να πλέκουν. Τα σχέδια για πλεκτά, που άλλοτε κατελάμβαναν σταθερό και εκτεταμένο τμήμα των γυναικείων περιοδικών, εμφανίζονται πλέον μόνο περιστασιακά και περιορισμένα. Και τα καταστήματα μαλλιών έχουν μειωθεί σημαντικά. Τα αίτια είναι ευδιάκριτα: ο γυναικείος χρόνος έχει ανακατανεμηθεί. Και η τεχνολογία, προσφέροντας έτοιμα και φθηνά πλεκτά, αναιρεί τη χρηστικότητα της ενασχόλησης.
Ωστόσο επιβιώνει ένας μικρός αλλά δυναμικός πυρήνας από ρέκτριες του είδους. Από μιαν άποψη μοιάζουν με τα παλιά μυστικά τάγματα: αναγνωρίζονται μεταξύ τους με σημάδια, ανεπαίσθητα στους τρίτους. Ετσι, π.χ., το χειροποίητο μάλλινο ή η σακούλα από τα μετρημένα καταστήματα μαλλιών που απέμειναν είναι κάτι σαν τα νεύματα και τα χαρακτηριστικά δαχτυλίδια μελών περιωνύμων στοών. Και μετά την αναγνώριση ακολουθεί η επικοινωνία με τη χρήση του καίριου κώδικα, χωρίς περιστροφές: «Με νούμερο τρία το πλέξατε;», «Τον πόντο τον πιάνετε από πίσω;», «Ρίχνετε τους πόντους του μανικιού από τη μασχάλη;».
Οι ρέκτριες του πλεκτού είναι σαν τους γνήσιους και παθιασμένους χαρτοπαίκτες: η χρηστική πλευρά της ενασχόλησης αποτελεί απλώς την πρόφαση. Στην ουσία, πλεκτό και τράπουλα είναι μεγέθη σοβαρά. Γιατί με αυτά διαχειρίζεται κανείς την αμηχανία και τον χρόνο του.
Το πλεκτό έχει δύο βασικά στοιχεία γοητείας: τον κόμπο και το ξήλωμα.
Οταν πλέκεις, δοκιμάζεις μιαν αίσθηση κυριαρχίας. Το νήμα από το κουβάρι ξετυλίγεται ανάμεσα στα δάχτυλά σου και είναι ατέλειωτο. Αφού και να κοπεί, και να τελειώσει, εσύ μπορείς να εξασφαλίσεις τη συνέχεια. Και γι' αυτό αρκεί ένας κόμπος. Το πλεκτό τι άλλο είναι από την αποκρυστάλλωση των δικών σου κινήσεων με τις βελόνες; Αλλά και όποιους συνδυασμούς και όποια σχέδια και αν ακολούθησες, μπορείς εύκολα να τα αναιρέσεις. Μπορείς με μια κίνηση να τα ξηλώσεις. Στο πλεκτό εσύ όλα τα ορίζεις.
Πλέκοντας νιώθεις αχνά ότι ίσως και να εκτελείς μιαν αρχέγονη τελετουργία· ότι είσαι λίγο Μοίρα, λίγο Λάχεσις, λίγο Κλωθώ, λίγο Ατροπος. Αλλά και λίγο Αριάδνη και λίγο Πηνελόπη. Και κάπου στο βάθος θα ήθελες και η ζωή σου να ήταν σαν την εξουσία που ξετυλίγεται ανάμεσα στα δάχτυλά σου. Να τη χειρίζεσαι άνετα. Και να αρκεί ένας κόμπος για να ξορκίσει το τέλος της. Και να μπορούσες να τη διατρέχεις πίσω μπρος σαν το νήμα. Να κάνεις σωτήριες αναδρομές στο παρελθόν. Οπως η Αριάδνη με τον μίτο της που κατέγραψε ανελίξεις, στροφές και αδιέξοδα. Γιατί μόνο άμα πιάσεις το νήμα αντίστροφα, προς τα πίσω, βγαίνεις από τον Λαβύρινθο. Και να έχεις άπειρες δυνατότητες συνδυασμών. Να διακινδυνεύεις πλέξεις, εμπλοκές και σκέρτσα. Και αν κάτι πάει στραβά, να ξηλώνεται. Να τραβάς την κλωστή, να ξαναμαζεύεις το κουβάρι και ο χρόνος που έτρεξε να σβήνει. Να ρίχνεις πάλι τους πόντους και να ξαναρχίζεις από την αρχή. Και η Πηνελόπη άλλωστε κάτι ανάλογο επιθυμούσε: να αναιρέσει τον οδυνηρό χρόνο απουσίας και μοναξιάς. Θα καθόταν τότε τη νύχτα μπροστά στο ανοιχτό παράθυρο και κοιτώντας τη θάλασσα θα μάζευε αργά το κουβάρι ξηλώνοντας ό,τι είχε πλέξει την ημέρα. Για να δοκιμάσει την επομένη άλλες εκδοχές και άλλες δυνατότητες.
Το πλέξιμο όμως έχει και ένα άλλο πολύ καθοριστικό χαρακτηριστικό: αυτός που πλέκει κατέχεται από μιαν έρρυθμη σπουδή. Πλέξιμο νωχελικό και ασύνδετο δεν γίνεται. Οπως δεν γίνεται χορός με χορευτή που δοκιμάζει αργά τα βήματα και τραγούδι με τραγουδιστή που αρθρώνει σπαστά τις νότες.
Ο μέσος ρυθμός των κινήσεων που κάνει εκείνος που πλέκει είναι περίπου εξήντα στο λεπτό. Οσοι πάνω κάτω και οι χτύποι της καρδιάς. Είναι πιθανόν λοιπόν η έλξη του πλεξίματος να οφείλεται σε ό,τι ακριβώς επισημαίνει ο Ντέσμοντ Μόρις στο βιβλίο του «Ο γυμνός πίθηκος»: ο άνθρωπος καταγράφει απαράγραπτα στη ζωή του τη ρυθμική ανάμνηση από τους χτύπους της καρδιάς της μητέρας του που άκουγε κατά την κυοφορία του. Αυτός ο ρυθμός συνδέεται συνειρμικά με την παραδείσια ευδαιμονία της ύπαρξής μας μέσα στη μήτρα και γι' αυτό έχει σταθερά κατευναστική επίπτωση στον ψυχισμό μας. Αυτός είναι ο λόγος που η συντριπτική πλειονότητα των γυναικών, ακόμη και εκείνες που είναι αριστερόχειρες, κρατάνε το μωρό τους πάνω στο αριστερό μέρος του σώματός τους: για να ηρεμεί ακούγοντας τους παλμούς της καρδιάς τους. Αυτός είναι ο λόγος που νανουρίζουμε τα μωρά στον ίδιο ρυθμό. Ή που, όταν θέλουμε να κατευνάσουμε την ανασφάλειά μας, καταφεύγουμε σε επαναλαμβανόμενες στερεότυπες κινήσεις που μοιάζουν και παραπέμπουν σε έναν τεχνητό καρδιακό ρυθμό. Γι' αυτό αιωρούμαστε στα πόδια μας, βηματίζουμε πάνω κάτω ή χτυπάμε ρυθμικά τα δάχτυλά μας. Και με το πλέξιμο κάνουμε κάτι παρόμοιο. Εντασσόμαστε σε μια σειρά πανομοιότυπων κινήσεων που ανελίσσονται με τον ρυθμό των καρδιακών παλμών.
Ωστόσο υπάρχει και κάτι ακόμη: αυτός που πλέκει βρίσκεται σε μια παράδοξη μεταιχμιακή κατάσταση. Είναι παρών και απών συγχρόνως. Πλέκει γρήγορα, πιθανόν να ακούει, αλλά σωπαίνει. Βιώνει τον χρόνο του αυτονομημένο. Σαν να πλέει μέσα στους γύρω του θορύβους προφυλαγμένος στο ασφαλές όστρακο ενός δικού του ρυθμού. Αυτός που πλέκει μοιάζει να έχει καταληφθεί από τη φορά μιας αέναης κίνησης. Και είναι σαν ένας παράξενος δερβίσης που αντί να στροβιλίζεται κουνάει τις βελόνες του. Οι κατά πλεκτόν σαλοί δεν έχει σημασία τι πλέκουν. Πουλόβερ, σάλι ή καλτσάκια. Γιατί εντέλει πλέκουν πάντοτε το ίδιο πράγμα: δυνατά ιστία. Κρατάνε τις βελόνες σαν παράξενα κουπιά και αποπλέουν πλέκοντας.
Γι' αυτό και το πλέξιμο και τα χαρτιά μοιάζουν. Είναι τα νηπενθή ­ τα αντίδοτα στη λύπη όταν ο χρόνος γίνεται δύσκολος. Οταν είναι πολύ λίγος για να αλλάξεις τη ζωή σου και πολύ μακρός για να την υπομείνεις. Τώρα που έρχονται γιορτές, το πλεκτό έχει κι αυτό τη θέση του. Μπορείτε να το κρεμάσετε στο χριστουγεννιάτικο δένδρο σαν σωστική λέμβο. Οταν η εορταστική ετερονομία αφήσει επικίνδυνα απόνερα κατάθλιψης και ανίας, το πλεκτό θα είναι χρήσιμο. Μπορεί όμως και να μη σας χρειασθεί. Αλλωστε η ζωή είναι σαν το πλεκτό. Εχει την ανάποδη αλλά έχει και την καλή.